Ειδικά όταν μιλάμε για ηγετικές θέσεις, αναγνώριση σε επαγγελματικό και επιστημονικό επίπεδο, συμμετοχή σε τομείς που ακόμα τους αντιλαμβανόμαστε ως “ανδροκρατούμενους”, η έλλειψη ευκαιριών και αποδοχής για τις γυναίκες είναι ακόμα ιδιαίτερα έντονη.

Σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ, ακόμα και σήμερα, λιγότερο από το 30% των ερευνητών σε παγκόσμιο επίπεδο είναι γυναίκες. Οι γυναίκες υποεκπροσωπούνται στους τομείς της πληροφορικής (3%), στις φυσικές επιστήμες, τα μαθηματικά και τη στατιστική (5%), και στη μηχανική, τη βιομηχανία και τις κατασκευές (8%).

Περισσότερα στοιχεία μπορείς να δεις στο 1ο μέρος του άρθρου εδώ

Στο πλαίσιο αυτό, ήταν τιμή μας να συνομιλήσουμε με την κα Αγνή Μαριακάκη, ψυχολόγο και κοινωνική ερευνήτρια, σε ένα διαδικτυακό live event σχετικά τη γυναικεία ενδυνάμωση.

Συζητήσαμε για τους τρόπους που μπορούν οι γυναίκες να επιτύχουν την επαγγελματική τους εξέλιξη πέρα κι έξω από τα στερεότυπα και η κα Μαριακάκη απάντησε σε ερωτήσεις που έθεσαν οι ακροάτριες. 

Πώς μπορεί τελικά μια γυναίκα να αντιμετωπίσει το μεγαλύτερο θεμελιώδες εμπόδιο που είναι η δική της εσωτερική ατολμία να κάνει όνειρα, να πιστέψει ότι μπορεί; Ακριβώς επειδή παντού γύρω της βλέπει ότι η δυναμική επαγγελματική πρόοδος είναι ένα αντρικό παιχνίδι;

Υπάρχουν δύο λόγοι που προκαλούν αυτό το φαινόμενο, τους οποίους θα ήθελα να εξηγήσω.

Ο πρώτος είναι ότι μεγαλώνουμε με το στερεότυπο ότι η ηγεσία και η επιτυχία είναι γένους αρσενικού. Δηλαδή υπάρχει μια απαίτηση για δυναμικότητα, επιθετικότητα, ένταση, πολεμική προσέγγιση όσον αφορά τους στόχους. Ταυτόχρονα, η θηλυκότητα ταυτίζεται με την τρυφερότητα, την ευαισθησία, την υποχωρητικότητα, την ευελιξία. Αυτό είναι το κοινωνικό στερεότυπο.

Υπάρχει λοιπόν μέσα μας μια - ας την πω -  πολιτισμική σχιζοφρένεια. Δηλαδή ότι για να μπορέσουμε να υπηρετήσουμε αυτό που η επιχειρηματικότητα και η κοινωνία ζητά, τις ιδιότητες του δυναμισμού και της επιθετικότητας, θα χρειαστεί να πάμε κόντρα σε αυτό που η κοινωνία μας διδάσκει ότι είναι το ομορφότερο κομμάτι της θηλυκότητάς μας.

Ο δεύτερος λόγος έχει να κάνει με το πώς ορίζει η δυτική μας κοινωνία σήμερα την επιτυχία: με ορους either/or (είτε/είτε). Δηλαδή: δεν μπορείς να τα κάνεις όλα. Είτε θα είσαι διευθύντρια ή μαμά, δεν μπορείς να είσαι και καλή διευθύντρια και καλή μαμά.

Τι συμβαίνει όμως τώρα με αυτό το σκηνικό: από τη μία μεριά η γυναίκα ανταποκρίθηκε στην απαραίτητη επιταγή να συνεισφέρει στο οικονομικό της οικογενειας, ο άντρας όμως πολιτισμικά, κοινωνικά, δεν ανταποκρίθηκε σε καμιά επιταγή να συνεισφέρει στο νοικοκυριό και να μοιραστεί τα βάρη της οικογενειακής φροντίδας. Ο μέσος όρος λοιπόν ακολουθεί αυτό το πρότυπο, το οποίο επιβεβαιώνουν και όλες οι έρευνες. Ο άντρας δεν μοιράστηκε τα βάρη του σπιτιού όπως η γυναίκα μοιράστηκε τα οικονομικά βάρη.

Όμως ο ορισμός του τι είναι επιτυχία δεν έχει μεταβληθεί - ορίζεται σαν κάτι εντελώς μονοσήμαντο: για να είσαι βέλτιστος, για να μπορείς να είσαι διευθυντής, θα έπρεπε να τα δώσεις όλα και να αφοσιωθείς. Άμα έχεις και δύο παιδιά αποκλείεται να μπορείς - αυτό λέει η κοινωνία.

Προσωπικά δεν το έχω ζήσει έτσι. Μπόρεσα να ασκήσω την προσωπική μου ηγεσία μαζί με τη μητρότητά μου. Ξέρω ότι πολλές γυναίκες το έχουν καταφέρει. Οπότε το ερώτημα είναι πώς μπορούμε να ξεφύγουμε από αυτό το στερεότυπο;

Πώς να βρω τα χαρίσματά μου;

Δεν είναι απαραίτητο να τα βρεις. Μπορείς και να τα δημιουργήσεις. Εστίασε στο τι σου αρέσει, τι σε ευχαριστεί, τι σε ικανοποιεί, τι κάνεις καλά, σε τι επιτυγχάνεις;

Ξεκίνησε λοιπόν να θαυμάζεις πληθωρικά τον εαυτό σου για ό,τι καταφέρνεις.  Επίτρεψε στον εαυτό σου να είναι γεμάτος χαρά για οτιδήποτε κάνεις καλά… όσο φαινομενικά ασήμαντο να είναι.

Όταν κάτι το αγαπάς δε πολύ, βρίσκει έναν τρόπο να σε επιβραβεύει με δυνατότητες και ευκαιρίες.

Πώς μπορούν να εκπληρωθούν επιτυχημένα πολλαπλοί ρόλοι, όπως της μητέρας, της συζύγου, της επαγγελματία και του πραγματικού εαυτού;

Δεν υπάρχουν εύκολες απαντήσεις.

Αλλά υπάρχουν πολλά παραδείγματα από γυναίκες που χωρίς να είναι τέλειες, τα έχουν καταφέρει. Οι οδηγίες μου είναι οι εξής:

Πρώτα φροντίζουμε τον εαυτό μας. Εάν δεν προσφέρουμε στον εαυτό μας χρόνο ξεκούρασης, φροντίδας, ανάπαυσης, η επερχόμενη εξάντληση θα τα κάνει όλα χειρότερα. Το λέτε πολύ σωστά. Χρόνο για τον πραγματικό εαυτό. Είναι ιερή υποχρέωση, και απαιτεί συνεννόηση και αμοιβαίο φιλότιμο. Αν δεν γεμίζουμε τις μπαταρίες μας οι ίδιες δεν θα έχουμε ενέργεια για όλα αυτά που θέλουμε να ζήσουμε και να προσφέρουμε και στον εαυτό μας και στους αγαπημένους μας.

Κατόπιν να πετάξουμε το ρόλο της σούπερ γούμαν. Δεν θέλουμε να τα καταφέρνουμε τέλεια σε όλα. Αντίθετα χρειαζόμαστε υποστήριξη για να υπάρχει ισορροπία. Είναι ταλέντο το να ζητάς υποστήριξη, ειδικά απο τον σύντροφο, αλλά και από τα παιδιά. Σε μια οικογένεια όλοι βοηθούν, και κανείς δεν χρειάζεται να είναι υπερήρωας.

Στη δουλειά να υποστηρίξουμε την αξία, το βάθος των αποτελεσμάτων και τις ικανότητες που φέρνει μια γυναίκα που είναι και οικογενειάρχης και μητέρα. Ας μαθουμε να λέμε την αλήθεια μας στους συνεργάτες στη δουλειά. Το επίπεδο αφοσίωσης και ευθύνης που φέρνει μια μητέρα στη δουλειά της είναι απαράμιλλο, και απαιτεί αναγνώριση και στήριξη.

Πώς διατηρεί μια γυναίκα την αυτοπεποίθησή της με τόσους ρόλους και δυσκολίες;

Δεν είναι καθόλου εύκολο. Αυτό που βοηθά είναι να συγκρίνει τον εαυτό της ΟΧΙ με τα τέλεια πρότυπα που κυκλοφορούν παντού, ειδικά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αλλά να συγκρίνει τον εαυτό της με τον παλιότερο εαυτό που έχει αφήσει πίσω της. Να έχει συνέχεια στο νου της το πόσο έχει ήδη εξελιχθεί σε σχέση με παλιά, πόσο έχει προχωρήσει και πόσα έχει καταφέρει.

Αντίθετα, πρέπει να μάθουμε να θεωρούμε δηλητηριώδες το να συγκρίνουμε τον εαυτό μας με τέλεια πρότυπα και να γεμίζουμε ενοχές, ενώ ξέρουμε πόσο διαρκώς προσπαθούμε το καλύτερό μας.

Με τι ψυχικά εφόδια ξεκινάει μια νεαρή γυναίκα (23) τον επαγγελματικό στίβο για πρώτη φορά;

Θέλω να σε κοιτάξω στα μάτια και να σου πω ότι το πιο σπουδαίο που μπορείς να χαρίσεις στον εαυτό σου είναι να σε εξιτάρει και να σε ενθουσιάζει η δυνατότητα να αποτύχεις. Θέλω να σου πω ότι τα πάντα, τα πάντα όμως, ξεκινούν από τη δυνατότητα να πεις “δεν διστάζω να σπάσω τα μούτρα μου οπουδήποτε. Γιατί είναι ο μόνος τρόπος να εξελιχθώ.” Και θέλω να χαίρεσαι να λες “απέτυχα, τι ωραία.” Γιατί; Γιατί κάθε αποτυχία είναι μια ανοιχτή πόρτα. Γιατί όταν οι στόχοι σου είναι υπερμέτριοι και υπερχαμηλοί, δεν θα αποτύχεις ποτέ αλλά δεν θα φτάσεις και πουθενά, έτσι δεν είναι;

Λοιπόν, άρα το πρώτο σου βήμα είναι να μάθεις να γουστάρεις την αποτυχία. Να τη βλέπεις σαν μία ανακατεύθυνση, σαν μία καινούργια ανοιχτή πόρτα και να σε ενθουσιάζει να έχεις αποτύχει. Και πώς θα το καταφέρεις αυτό; με τον εσωτερικό σου διάλογο, το πώς κουβεντιάζεις με τον εαυτό σου. Τι κάνουμε; έχουμε την πιο εχθρική φωνή απέναντι στον εαυτό μας. Πρέπει να μάθουμε να αλλάζουμε τον τρόπο με τον οποίο κάνουμε διάλογο με τον εαυτό μας, να είμαστε περήφανοι για τις αποτυχίες μας και να προχωράμε.

Υπάρχει και ένα δεύτερο χαρακτηριστικό που θα σου επιτρέπει να προχωρήσεις. Είναι το να κρατάς τον εαυτό σου ακέραιο και αλώβητο από τις προσδοκίες των άλλων, την κριτική των άλλων και από την καλοπαιδίαση. Ξέρεις γιατί αποτυγχάνουμε; γιατί θέλουμε να αρέσουμε σε όλους και παθαίνουμε τελειομανία. Η τελειομανία προκαλεί αδράνεια: δεν προσπαθώ γιατί δεν αντέχω να μην είμαι τέλεια, κι αν δεν είμαι τέλεια θα με απορρίψουν.

Μάθε λοιπόν να προστατεύεις τον εαυτό σου από την κριτική των άλλων, από το να συγκρίνεσαι υπερβολικά με οποιουσδήποτε άλλους και από το να επιδιώκεις να είσαι άψογα συντονισμένη με τις προσδοκίες όλων των άλλων εκτός από τον εαυτό σου.

Θέλω να ακολουθήσεις την εξής πρακτική: Αντί να συγκρίνεσαι με όλους αυτούς που έχουν άλλες ζωές, διαφορετικούς στόχους, διαφορετικό σκοπό ζωής από σένα, θέλω να συγκρίνεσαι με τον παλιότερο εαυτό σου για να βρίσκεις το κουράγιο σου. Για παράδειγμα, πριν τρία χρόνια πόσο λιγότερο σοφή ήμουν, πώς τα κατάφερα και εξελίχθηκα, άλλο τόσο θα συνεχίσω να εξελίσσομαι.

Πιστεύετε ότι είναι εύκολο για μια γυναίκα 55 ετών να βρει δουλειά;

Τι μπορείς να ξεκινήσεις όταν έχεις βγει στην σύνταξη αλλά ψάχνεσαι;

Είμαι κι εγώ πολύ κοντά σε αυτό το ηλικιακό φάσμα και σε νιώθω πάρα πολύ και η αλήθεια είναι ότι μιλάω πάρα πολύ συχνά με ανθρώπους οι οποίοι στα 60 τους, στα 50, θέλουν να κάνουν μια καινούργια αρχή και το μόνο που ακούν είναι γκρίνια: δεν υπάρχουν οι συνθήκες, δεν υπάρχουν δουλειές, δυνατότητες, δεν δεν δεν και τι θα κάνω εγώ. Αυτό το ακούω συνέχεια. Το ακούω πάρα πολύ και το διαβάζω στο ΥouΤube όπου έχω τη μεγάλη χαρά να διαβάζω πολλά σχόλια και πολλές απόψεις.

Θέλω να πω το εξής με όλη μου την αγάπη: δεν υπάρχει μεγαλύτερη υποτίμηση των ευκαιριών που προσφέρονται σήμερα από το πόσο βαθιά και πόσο πολύ υποτιμούν οι 60ρηδες τις ευκαιρίες που τους παρέχονται.

Τι γίνεται: δεν θα κρίνω τον 60ρη γιατί υπάρχει τεράστιο χάσμα γενεών. Ο σημερινός 60ρης έχει μεγαλώσει με τη λογική βιογραφικό - interview - πρόσληψη κλπ. Είναι μεγάλη αλήθεια ότι αυτό έχει τελειώσει. Όμως έχουν ανοίξει άπειρες άλλες ευκαιρίες, οι οποίες όμως έχουν μία πολύ μεγάλη δυσκολία. Ότι πρέπει να επανεφεύρεις τον εαυτό σου και να μάθεις πράγματα που δεν γουστάρεις με την πρώτη.

Πιστεύω ότι είναι δυσκολότερο από ποτέ να βρεις μισθωτή εργασία, και ευκολότερο από ποτέ άλλοτε να δημιουργήσεις τη δική σου εργασία… όχι πως είναι εύκολο αυτό. Απλά είναι ευκολότερο από ποτέ άλλοτε. Σε τι είστε καλή; Υπάρχουν σήμερα τα μέσα να το παρουσιάσετε, να το εξηγήσετε, να δείξετε πόσο άριστη είστε σε αυτό ώστε να γίνει ακαταμάχητο. Προσωπικά με αυτό τον τρόπο βρήκα κάποιον που με βοήθησε με μεταποιήσεις ρούχων, γραφίστα που μου έφτιαξε ένα banner που χρειαζόμουν, κάποιαν που δημιούργησε μαξιλαράκια από τα κεντήματα της μητέρας μου. Οι δυνατότητες είναι απέραντες, αρκεί να έχει κανείς πίστη, θάρρος, τόλμη κι εργατικότητα.

Είμαι πολύ περήφανη για αυτούς τους ανθρώπους που έκαναν τεράστιες υπερβάσεις για να δημιουργήσουν την επόμενη σελίδα της ζωής τους. Το θέμα είναι πώς θα το καταφέρεις και υπάρχει απάντηση: Μάθε να ζητάς βοήθεια - μάθε πώς θα ψάξεις, υπάρχει κάπου κάποιος που θα σου δείξει. Είτε ηλεκτρονικά, διαβάζοντας, είτε και κάποιο πρόσωπο. Δεν υπάρχει πιο γενναιόδωρο μέρος στον κόσμο από το διαδίκτυο για να βρεις πληροφορίες, υποστήριξη και βοήθεια. Αλλά ζήτα την αυτή τη βοήθεια. 

Πώς να αλλάξω επάγγελμα;

Χαίρομαι που έχετε αυτό τον προβληματισμό. Πέρασαν οι καιροί που κάναμε το ίδιο επάγγελμα σε όλη μας τη ζωή. Επιλέξτε κάτι που σας αρέσει, το οποίο καταφέρνετε καλά. Μελετήστε πώς θα εξελίξετε τις δεξιότητές σας πάνω σε αυτό.  Εστιάστε στο κατά πόσο μπορείτε στο πεδίο που σας ενδιαφέρει να γίνετε εξαιρετική έστω σε κάποιον ειδικό τομέα. Κι από κει και πέρα, είτε επιδιώξτε να βρείτε εργοδότη, είτε επιδιώξτε να δημιουργήσετε εσείς η ίδια πελάτες για το νέο σας επάγγελμα αξιοποιώντας τις επαφές σας, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Με τόλμη και αποφασιστικότητα.

Ποιο είναι ένα από τα σημαντικότερα εργαλεία για να αυξήσεις το εισόδημα σου;

Για να αυξήσεις το εισόδημά σου, θα πρέπει είτε να μετακινηθείς σε μια εργασία που αμείβει καλύτερα, ή  να βρεις μια νέα, πρόσθετη  πηγή εσόδων.

Για να μετακινηθείς σε καλύτερα αμειβόμενη εργασία προτείνω να επιδιώξεις την εκπαίδευσή σου. Να αποκτήσεις περισσότερες δεξιότητες και, εάν γίνεται, ακόμα μεγαλύτερη ειδίκευση. Το καλύτερο εισιτήριο για καλύτερα αμειβόμενη εργασία είναι η ειδίκευση και η εμπειρία. Τότε γίνεσαι πολύτιμος.

Εάν θέλεις να δημιουργήσεις μια πρόσθετη πηγή εσόδων σου προτείνω να βρεις τι κάνεις καλά. Μπορείς να προσφέρεις κάποια υπηρεσία ή να δημιουργήσεις κάτι που μπορείς να πουλήσεις; Πριν ξεκινήσεις κάνε ένα business plan με τη βοήθεια ενός λογιστή, έτσι ώστε ό,τι αποφασίσεις να εμπορεύεσαι, είτε είναι υπηρεσία είτε προϊόν, να είναι νόμιμο, να είσαι εντάξει με την εφορία, και να μπορεί να σου αποφέρει κέρδος. Πολλοί θα θεωρούσαν ανεδαφικό το να κάνουν δική τους δουλειά. Προσωπικά το θεωρώ βέλτιστη λύση, που απαιτεί σοφία, μελέτη και κόπο.