Κρίσεις πανικού: διαχείριση και θεραπευτική προσέγγιση

Η διαταραχή πανικού είναι μια σοβαρή κατάσταση την οποία περίπου ένας στους εβδομηνταπέντε ανθρώπους θα βιώσουν τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους. - Του Χάρη Πίσχου, Ψυχολόγο MSc, PhDc- Υπαρξιακό Συστημικό Ψυχοθεραπευτή*

Η διαταραχή πανικού είναι μια σοβαρή κατάσταση την οποία περίπου ένας στους εβδομηνταπέντε ανθρώπους θα βιώσουν τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους.

Συνήθως εμφανίζεται κατά την εφηβεία ή την πρώιμη ενήλικη ζωή. Τα ακριβή αίτια είναι ασαφή και δεν φαίνεται να συνδέεται με τις μεγάλες ηλικιακές μεταβάσεις που είναι συνήθως αγχωτικές: σχολικές ή πανεπιστημιακές εξετάσεις, εγκυμοσύνη. Υπάρχουν επίσης και στοιχεία για γενετική προδιάθεση. Αν ένα μέλος της οικογένειάς μας παρουσιάζει συμπτώματα κρίσης πανικού, υπάρχουν αυξημένες πιθανότητες να πάσχουμε και εμείς, ειδικότερα σε μία ιδιαίτερα αγχογόνα περίοδο της ζωής μας.

Τι είναι η κρίση πανικού

Η κρίση πανικού είναι ένα ξαφνικό κύμα φόβου, που έρχεται χωρίς προειδοποίηση και χωρίς φανερή αιτία και είναι πιο έντονο από μια στρεσογόνα φάση που πιθανόν να αντιμετωπίσει ένα άτομο. Τα πιο εμφανή συμπτώματα της κρίσης πανικού είναι:

ταχυκαρδία που δυσκολεύει την αναπνοή
ασφυξία μέχρι στο σημείο που να νιώθει το άτομο ότι παραλύει
ιδρώτας
μεγάλη συχνότητα έντονων πόνων στο στήθος
μούδιασμα άκρων
φοβίες ότι το άτομο θα πεθάνει ή τρελαίνεται

Αυτά τα συμπτώματα είναι τα συνήθη όταν βρισκόμαστε σε κατάσταση κινδύνου. Η σημαντική διαφορά είναι ότι αυτά τα συμπτώματα εμφανίζονται ξαφνικά και χωρίς κανέναν λόγο. Παρουσιάζονται σε φαινομενικά ακίνδυνες καταστάσεις ακόμα και κατά τη διάρκεια του ύπνου. Επιπρόσθετα, μια κρίση πανικού μπορεί να διαγνωσθεί και υπό τις ακόλουθες προϋποθέσεις:

Εμφανίζεται ξαφνικά και δεν υπάρχει κάποιος εύκολος τρόπος για να σταματήσει.
Η αίσθηση φόβου που κυριαρχεί είναι πέρα από κάθε λογικό όριο και ρεαλιστικής πραγματικότητας. Τις περισσότερες φορές δεν έχει καμία σχέση με κάποιο γεγονός.
Το σύμπτωμα περνάει σε λίγα λεπτά. Το ανθρώπινο σώμα δεν μπορεί να συγκρατήσει το φαινόμενο «κινητοποίηση ή αποχώρηση» για περισσότερο από αυτό το χρονικό διάστημα. Ωστόσο, επαναλαμβανόμενες κρίσεις πανικού μπορούν να διαρκέσουν για ώρες.

Μια κρίση πανικού δεν είναι επικίνδυνη αλλά σίγουρα μπορεί να τρομοκρατήσει κυρίως γιατί το άτομο νιώθει να βρίσκεται «σε τρελή» κατάσταση και εκτός ελέγχου. Η διαταραχή πανικού είναι τρομοκρατική λόγω των κρίσεων πανικού που συνδέονται με αυτήν αλλά και λόγω περισσότερων επιπλοκών που την ακολουθούν όπως φοβίες, κατάθλιψη, χρήση ουσιών ακόμα και αυτοκτονία. Τα αποτελέσματά της μπορούν να ποικίλουν από ήπια έως βαριά κοινωνική δυσλειτουργία μέχρι ολοκληρωτική αδυναμία αντιμετώπισης του έξω κόσμου.

Στην ουσία, οι φόβοι που αναπτύσσουν οι άνθρωποι με κρίσεις πανικού δεν προέρχονται από φόβους που αφορούν πραγματικά αντικείμενα ή γεγονότα, αλλά περισσότερο από φόβους ότι μπορεί να προκύψουν ενδεχόμενες νέες κρίσεις πανικού. Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι άνθρωποι θα αποφύγουν ορισμένα αντικείμενα ή καταστάσεις επειδή φοβούνται ότι τα πράγματα αυτά θα προκαλέσουν νέα κρίση.

Πώς εντοπίζεται η διαταραχή πανικού

Επειδή αρκετοί άνθρωποι βλέπουν μέχρι και 10 γιατρούς μέχρι να διαγνωσθεί σωστά η διαταραχή, είναι καλό να γνωρίζουμε τα συμπτώματα πριν καταλήξουμε στη θεραπεία και έτσι να βεβαιωθούμε ότι έχουμε τη σωστή θεραπεία. Πολλοί άνθρωποι βιώνουν περιοδικές κρίσεις πανικού, ενώ το βασικό σύμπτωμα της διαταραχής είναι ο φόβος για μια μελλοντική κρίση πανικού κάτι που διαταράσσει την ψυχική ευεξία του ατόμου. Αν ένα άτομο πάσχει από επαναλαμβανόμενες κρίσεις πανικού (πέντε και πάνω) και ειδικά αν είχε μία κρίση πανικού και είναι συνέχεια υπό το φόβο για μια επερχόμενη, αυτά είναι σημάδια που πρέπει να το βάλουν σε μια διαδικασία εύρεσης ενός ψυχολόγου.

Εξασφάλισε την ψυχική σου υγεία μέσω ενός εξωνοσοκομειακού προγράμματος

Αίτια πρόκλησης διαταραχής πανικού

Ενδεχομένως να υπάρχει γενετική προδιάθεση για αγχώδεις διαταραχές. Ορισμένοι που πάσχουν από διαταραχή πανικού αναφέρουν ότι ένα μέλος της οικογένειάς τους έπασχε από κάποια διαταραχή διάθεσης όπως κατάθλιψη. Μελέτες με δίδυμα έχουν επιβεβαιώσει τη γενετική κληρονομικότητα της διαταραχής. Όλες οι πληθυσμιακές ομάδες είναι ευάλωτες στη διαταραχή πανικού. Για άγνωστους λόγους, οι γυναίκες είναι πιο επιρρεπείς στο να διαγνωσθούν με τη διαταραχή από τους άντρες.

Επίσης, ιδιαίτερα αγχογόνα περιστατικά μπορούν να πυροδοτήσουν διαταραχή πανικού. Μια σύνδεση μπορεί να γίνει με έναν πρόσφατο χωρισμό ή μία απώλεια. Μερικοί ερευνητές παρουσιάζουν τον «παράγοντα άγχους της ζωής» με θερμοστάτη. Όταν δηλαδή το άγχος μειώνει τις αντιστάσεις, η υποβόσκουσα φυσική προδιάθεση εμφανίζεται και πυροδοτεί μία κρίση.

Φυσιολογικά και ψυχολογικά αίτια της διαταραχής μπορούν να συνδυαστούν. Αν και οι αρχικές κρίσεις μπορούν να εμφανιστούν ξαφνικά, τελικά ο πάσχων μπορεί να τις αναγνωρίσει και να ανταποκριθεί στα συμπτώματα της κρίσης.

Για παράδειγμα: αν ένα άτομο με διαταραχή πανικού, παρουσιάσει έντονους χτύπους καρδιάς που προκαλούνται από κατανάλωση καφέ, άσκηση ή λήψη συγκεκριμένου φαρμάκου, μπορεί να το εκλάβει ως σύμπτωμα για επερχόμενη κρίση πανικού και λόγω του άγχους του, να δημιουργήσει μία κρίση πανικού. Από την άλλη, ο καφές, η άσκηση και τα φάρμακα, μπορεί να προκαλέσουν κρίσεις πανικού. Ένα από τα πιο πολύπλοκα πράγματα για τον πάσχοντα είναι ότι δεν ξέρει πώς να απομονώσει τα διαφορετικά ερεθίσματα από μία κρίση πανικού. Για αυτό η σωστή θεραπεία για τις κρίσεις πανικού εστιάζει σε όλες τις παραμέτρους της διαταραχής: σωματικές, ψυχολογικές, ψυχοφυσικές,.

Πώς μπορεί να θεραπευθεί

Ένας συνδυασμός θεραπευτικών προσεγγίσεων είναι ιδανικός για να μπορέσει το άτομο να αντιμετωπίσει αυτή τη διαταραχή. Αρχικά, χρειάζεται να ενημερωθεί για το τι είναι η διαταραχή πανικού και πόσοι ακόμα άνθρωποι υποφέρουν από αυτή. Επειδή η κρίση πανικού έρχεται ξαφνικά, πολλοί άνθρωποι νομίζουν ότι είναι "τρελοί" ή κινδυνεύει η ζωή τους. Μια πλήρης συναίσθηση της πραγματικότητας σε συνδυασμό με εστίαση στο εδώ και τώρα, ενισχύει την προσπάθεια κατανόησης του φαινομένου από τον θεραπευόμενο και την απομάκρυνση των αρνητικών σκέψεών του για οτιδήποτε χειρότερο.

Μία σκέψη, ένα συναίσθημα ή μία αλλαγή στον καρδιακό ρυθμό μπορεί να πυροδοτήσει την έναρξη της κρίσης πανικού. Μόλις ο θεραπευόμενος αντιληφθεί ότι η κρίση πανικού είναι εντελώς διαφορετική από την πυροδότησή της, τότε αυτή χάνει μεγάλο μέρος από τη δύναμή της να προκαλεί την κρίση.

Οι άνθρωποι με διαταραχή πανικού φοβούνται περισσότερο μία ενδεχόμενη κρίση πανικού, παρά συγκεκριμένα αντικείμενα ή γεγονότα. Για παράδειγμα δεν διακατέχονται από το φόβο του αεροπλάνου ή ότι μπορεί να πέσει, αλλά ότι θα τους πιάσει κρίση πανικού στο αεροπλάνο και δεν θα μπορούν να έχουν βοήθεια από πουθενά. Άλλοι άνθρωποι δεν πίνουν καφέ ή δεν πάνε σε ένα δωμάτιο με υπερβολική θερμοκρασία γιατί φοβούνται ότι αυτά θα πυροδοτήσουν την κρίση πανικού.

Εστιάζοντας στο συναίσθημα στο εδώ και τώρα σε συνδυασμό με το γεγονός, ο θεραπευόμενος ακουμπάει σταδιακά την αιτία της εμφάνισης της κρίσης πανικού που αναδύεται από το παρελθόν και εμφανίζεται με τα συμπτώματα στο σήμερα. Μπορεί η εμφάνιση της κρίσης να συνοδεύεται από συμπτώματα και να πυροδοτείται από ένα ξαφνικό γεγονός, η ρίζα όμως του προβλήματος που προκαλεί την κρίση πανικού, ενδεχομένως να βρίσκεται σε υποσυνείδητα γεγονότα, σχέσεις, σκέψεις, συναισθήματα που απλά ορισμένες φορές βρίσκουν πρόσφορο έδαφος για να εμφανιστούν.

Στις κρίσεις πανικού, δεν μένουμε στο σύμπτωμα αλλά εξετάζουμε συστημικά και βιοψυχοκοινωνικά τον άνθρωπο που έχουμε απέναντί μας. Συναισθανόμαστε την αγωνία του. Οι κρίσεις πανικού "χτυπούν" τον άνθρωπο στη μοναξιά και στην απομόνωση. Η αίσθηση της ερημικής ψυχής, ότι δεν είναι κανείς εκεί να με βοηθήσει αν πάθω κάτι, αν πέσω και χτυπήσω ή ακόμη και το συναίσθημα της μοναξιάς στη σχέση (σχέσεις μοναξιάς τις χαρακτηρίζω όπου οι άνθρωποι είναι σε σχέση αλλά νιώθουν μόνοι καθώς δεν επιτρέπεται να εκφράσουν τον αληθινό εαυτό τους), ενδέχεται να προκαλούν κρίσεις πανικού σαν σύμπτωμα επιθυμίας σύναψης αυθεντικής σχέσης.

Σαφώς για να καταστείλουμε το σύμπτωμα και να μπορέσουμε να δουλέψουμε θεραπευτικά, χρησιμοποιούμε τεχνικές χαλάρωσης οι οποίες βοηθούν τον θεραπευόμενο την κρίσιμη στιγμή. Αυτές οι τεχνικές περιλαμβάνουν επανάκτηση της αναπνοής και τη γνωστική θετική οπτική. Μαθαίνοντας να κοντρολάρουν την αναπνοή, τους βοηθάει να αντιμετωπίσουν τις κρίσεις πανικού και σταδιακά να τις αποφύγουν στο μέλλον φτάνοντας ένα βήμα πιο κοντά ώστε να επιτύχουν ισορροπία και ψυχική ευεξία.

Αν κάποιος υποφέρει λοιπόν από κρίσεις πανικού, μπορεί να έχει μία πρώτη ενημέρωση και κατανόηση του φαινομένου. Δεν πρέπει να τις φοβηθεί, αλλά θα είναι δύσκολο να τις αντιμετωπίσει μόνος. Οι κρίσεις πανικού είναι μεταμφιεσμένο άγχος που το αποκαλύπτουμε στην ψυχοθεραπεία και το αντιμετωπίζουμε με επιτυχία.

____________________________________________________________________________________

*Χάρης Πίσχος, Ψυχολόγος - Υπαρξιακός Συστημικός Ψυχοθεραπευτής

Ψυχολόγος απόφοιτος του Τμήματος Ψυχολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, με Μεταπτυχιακές Σπουδές στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και Υποψήφιος Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Κατέχει επίσης Πτυχίο Κοινωνικού Λειτουργού και έχει ολοκληρώσει την ψυχοθεραπευτική του ειδίκευση στην Υπαρξιακή Συστημική Ψυχοθεραπεία στο Εκπαιδευτικό Ινστιτούτο "Αντίστιξη".

Είναι κάτοχος άδειας άσκησης επαγγέλματος Ψυχολόγου, μέλος του Συλλόγου Ελλήνων Ψυχολόγων, μέλος της Ελληνικής Εταιρίας Συστημικής Θεραπείας, μέλος της European Family Therapy Association και κάτοχος της Ευρωπαϊκής Πιστοποίησης Ψυχολόγου "EuroPSY". Έχει διατελέσει Ειδικός Γραμματέας του Συλλόγου Ελλήνων Ψυχολόγων και μέλος του "Standing Committee of Community Psychology" της European Federation of Psychologists Associations (E.F.P.A.). Έχει παρουσιάσει έρευνες και έχει κάνει πλήθος ανακοινώσεων σε επιστημονικά συνέδρια Ψυχολογίας και Ψυχοθεραπείας στην Ελλάδα και το εξωτερικό, καθώς και ομιλιών σε Δήμους, σχολεία, συλλόγους, εταιρίες και φορείς για θέματα που αφορούν την οικογένεια, την εφηβεία, τις ανθρώπινες/ερωτικές σχέσεις, το γάμο, την υπέρβαση των εμποδίων και την εύρεση νοήματος στη ζωή μας.

Είναι Ιδρυτής και Επιστημονικός Υπεύθυνος του Ψυχολογικού Θεραπευτικού Κέντρου "Συναίσθηση", εμπνευστής και δημιουργός του Επιστημονικού Site Ψυχολογίας PsychologyNow.gr, της ηλεκτρονικής πλατφόρμας για την ψυχοθεραπεία TherapyNetwork.eu και δημιουργός και Επιστημονικός Υπεύθυνος της ηλεκτρονικής εφαρμογής για smartphone FiD (feelidentity.com) η οποία έχει ερευνηθεί από την Ιατρική Σχολή Αθηνών με στατιστικά σημαντικά ευρήματα στη μείωση του άγχους.